دانش خلاقیت شناسی تریز (TRIZ) و مهندسی اختراع و نوآوری
دکتر سید مهدی گلستان هاشمی
رئیس پژوهشکده علوم خلاقیت شناسی ،تریز و مهندسی و مدیریت نوآوری

Creatology.triz@gmail.com
TRIZ
یکی از برجسته ترین و جامع ترین رویکردها و روش شناسی های علم خلاقیت شناسی ( Creatology ) ، دانش خلاقیت شناسی TRIZ یا نظریه حل مسئله ابداعی است که به عنوان یک رویکرد عمیق و بنیادی خلاقیت شناسی و اختراع شناسی و نیز دانش و فناوری مهندسی خلاقیت و نوآوری می باشد . این دانش حاصل تلاش ها و فعالیت های علمی بسیار ارزشمند دانشمند خلاقیت شناس بزرگ ، گنریچ آلتشولر است . از دیدگاه علم خلاقیت شناسی ، TRIZ یکی از کامل ترین و پویاترین شاخه های آن می باشد ( TRIZical Creatology ) که در حال حاضردر مراکز علمی تحقیقاتی ، مراکز صنعتی و مدارس و دانشگاههای کشورهای مختلف جهان به آن توجه بسیارزیادی می شود . در این مقاله مبانی این علم به طور خلاصه و اجمال بیان شده است .
 
مقدمه
علم خلاقیت شناسی (Creatology) عبارت است از علم مطالعه فرایند ها و پدیده های خلاقیت (Creativity) و نوآوری (Innovation) درهمه زمینه های علمی ، فناورانه ، صنعتی ، سازمانی ،اجتماعی ، ادبی ، هنری و غیره با رویکردها و روش شناسی های مختلف (گلستان هاشمی ،1379) .
خلاقیت شناسی یک حوزه علمی میان رشته ای و چند رشته ای است و دارای زیر رشته ها یا شاخه های تخصصی درونی و بیرونی متعددی می باشد .
برحسب این که خلاقیت و نوآوری با رویکرد چه رشته ای مورد مطالعه و بررسی قرار بگیرد انواع زیر رشته ها یا شاخه های درونی خلاقیت شناسی شکل می گیرد.
همچنین بر حسب این که خلاقیت و نوآوری چه زمینه یا موضوعی ، با رویکرد های فوق مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد دراین صورت زیر رشته ها یا شاخه های بیرونی خلاقیت شناسی تشکیل می شوند (گلستان هاشمی ،1380،1379 ،1382،1381 ) .
رویکرد یکپارچه و جامع خلاقیت شناسی رویکرد خلاقیت شناختی نامیده می شود .
« خلاقیت شناسی » واژه ای است که برای نامیدن رشته علمی تخصصی میان رشته ای و چند رشته ای مطالعه فرایندها و پدیده های خلاقیت و نوآوری واژه گزینی شده است و برابر انگلیسی آن Creatology می باشد .
واژه « خلاقیت شناسی » از لحاظ ساختار واژگانی مانند واژه های « زیست شناسی » ،« زمین شناسی » ، « جامعه شناسی » ، « روان شناسی » و دیگر واژه های مشابه می باشد .
مطالعه در باره خلاقیت و نوآوری حداقل از اوایل قرن بیستم مورد توجه قرار گرفته و در نیمه دوم قرن بیستم به عنوان یک حوزه علمی پژوهشی فعال ، مطالعات زیادی توسط پژوهشگران متعدد از رشته ها و خواستگاههای علمی گوناگون درکشورهای مختلف مانند گیلفیلان ، آسبورن ، تورنس ، گیلفورد ، آلتشولر ، ماگیاری بک ، استرنبرگ و.... انجام گرفته است .
رشته علمی خلاقیت شناسی ، یک حوزه علمی میان رشته ای و چند رشته ای است .یعنی این رشته ، تلفیقی خلاق و هدفمند از اصول و مفاهیم رشته هائی از علوم انسانی و اجتماعی علوم پایه و علوم فنی مهندسی می باشد ، بنابراین باید توجه داشت که کلمه « خلاقیت » به تنهائی با علم « خلاقیت شناسی » تفاوت بسیار زیادی دارد و نباید کلمه خلاقیت متوجه یک مفهوم متداول و قالبی شود ، همان طور که معنی « زیست » با « علم زیست شناسی »، یا کلمه « زمین » با « علم زمین شناسی » و... کاملا متفاوت است و فرق زیادی دارند . بنابراین درطبقه بندی های جدید علوم ، این علم جزو « علوم بین رشته ای و چند رشته ای » قرار می گیرد و فقط مثلا جزو علوم فنی مهندسی یا فقط جزو علوم انسانی نیست .
بر حسب این که فرایندها و پدیده های خلاقیت و نوآوری یعنی کلیه ابداعات و اختراعات در همه زمینه ها ( علمی ، فناورانه ، صنعتی ، سازمانی ، هنری ، اجتماعی و غیره ) از چه جنبه یا رویکرد و چه نوع روش شناسی مورد مطالعه و بررسی قرار بگیرند ، انواع شاخه ها یا گرایش های علم خلاقیت شناسی شکل می گیرند .
بر این اساس علم خلاقیت شناسی شامل شاخه ها یا گرایش های تخصصی زیر می باشند ( گلستان هاشمی ، 1380) :
1- « خلاقیت شناسی روانشناختی » .
2- « خلاقیت شناسی جامعه شناختی » .
3- « خلاقیت شناسی پرورشی » .
4- « خلاقیت شناسی سازمانی و مدیریتی » ، مدیریت خلاقیت و نوآوری .
5- « خلاقیت شناسی تاریخی » .
6- « خلاقیت شناسی آینده شناختی » .
7- « خلاقیت شناسی TRIZ » ( خلاقیت شناسی اختراعات : اختراع شناسی تحلیلی – مهندسی خلاقیت و نوآوری) .
8- « خلاقیت شناسی HS-TRIZ » (خلاقیت شناسی تحلیلی نظام های غیر فنی ) .
9- « خلاقیت شناسی طبیعت محور فناورانه ( بیونیکی ) .
10- « خلاقیت شناسی طبیعت محور غیرفناورانه ( بیوایسکی ) .
11- « خلاقیت شناسی اقتصادی » .
12- « خلاقیت شناسی فلسفی » .
13- « خلاقیت شناسی علمی تخیلی » .
در این مقاله شاخه تخصصی خلاقیت شناسی تریز( TRIZ) به طور خلاصه معرفی می شود .

1- معنای TRIZ:
واژه TRIZ (تریز) برگرفته شده از حروف اول کلمات در عبارت روسی زیر می باشد :
«Teoriya Resheniya Izobrototelskikh Zadatch»که برابر انگلیسی آن عبارت «Theory of Inventive Problem Solving » (با مخفف TIPS) است که به معنی « نظریه حل مسئله ی ابداعی » می باشد . این دانش در سراسر جهان تحت عنوان TRIZ شناخته می شود و متداول شدن این نام به این علت است که بنیانگذار آن ، دانشمند خلاقیت شناس گنریچ سائولویچ آلتشولر (G.S. Altshuller) (1998- 1926) ، متولد تاشکند و زبان رسمی مورد استفاده وی روسی بوده است .
دانش TRIZ با نام ها و عنوان های توصیف گر مختلفی مانند نوآوری نظام یافته (1) خلاقیت اختراعی(2) ، فناوری خلاقیت و نوآوری(3) ، روش شناسی اختراع(4) ، الگوریتم اختراع)5) ،روش شناسی حل مسئله های ابداعی (6) ،روش شناسی حل ابتکاری وابداعانه مسئله(7) ، مهندسی خلاقیت و نوآوری(8) ، روش شناسی خلاقیت(9) ، خلاقیت شناسی اختراع(10) ، خلاقیت شناسی فناوری(11) و مواردی از این قبیل نامیده می شود (گلستان هاشمی 1380 ، 1381 ، 1382 ) .
2-تعریف TRIZ:

دانش TRIZ می تواند در دامنه ای از یک طیف مفهومی و گستره ای از تعاریف قرار بگیرد که یک انتهای آن نوعی جهان بینی خلاق یا رویکردی جامع به علوم و فناوری و انتهای دیگر آن انواعی از ابزارهای حل خلاق مسئله و فنون خلاقیت و نوآوری را شامل گردد.
آلتشولر TRIZ را تحت عنوان علم فناوری خلاقیت و نوآوری می داند . با نتیجه گیری از دیدگاه آلتشولر می توان TRIZ را یکی از شاخه های اصلی و بسیار مهم علم خلاقیت شناسی (Creatology) دانست (گلستان هاشمی ،1380 ، 1381 ، 1382) .
یکی از دانشمندان برجسته TRIZ به نام سیمون ساورانسکی (12) این دانش را چنین تعریف کرده است :
« TRIZ عبارت است از یک دانش انسان گرای(13) مبتنی بر روش شناسی نظام یافته(14) برای حل مسئله ی ابداعی » (گلستان هاشمی 1382 به نقل از ساورانسکی 2000 ، 22) .
همچنین برخی صاحب نظران ، TRIZ را این چنین تعریف می کنند :
«TRIZ عبارت است از نوعی رویکرد الگوریتمی (15) برای حل ابداعانه مسائل فنی و فناورانه(16) » (گلستان هاشمی 1382 به نقل از ساورانسکی 2000، 23) .
با توجه به عنوان های توصیف گر مختلفی که در قسمت (1-1) برای نامیدن TRIZ ذکر شد می توان به شناخت بیشتر و عمیق تری درباره مفهوم کلی دانش TRIZ دست یافت .
 3- تاریخچه TRIZ :
شالوده های دانش TRIZ از سال 1946 توسط گنریچ آلتشولر بر اساس نتایج حاصل از مطالعه اختراعات مختلف پایه گذاری شد .
آلتشولر که به پدر TRIZ لقب دارد در سال 1926 در تاشکند(شوروی سابق) متولد گردید. وی که از همان دوران نوجوانی نسبت به ابداعات و اختراعات کنجکاوی و علاقه خاصی داشت و اولین اختراع خود را در سن 14 سالگی انجام داد در اداره ثبت اختراعات مشغول به کار شد.
کار او کمک به مخترعین برای ثبت اختراعاتشان بود . او در حین کار، گاهی به حل مسائل فنی آنان کمک می کرد . در این دوران بود که او دریافت حل مسائل فنی که منجر به اختراع و نوآوری می شود به اصول و روش هائی فراتر از تکنیک های خلاقیت شناخته شده تا آن هنگام ( روش های کلاسیک ) نیاز دارد . آلتشولر در طی مطالعات خود به این نتیجه مهم رسید که یک نظریه اختراع (17)بایستی دارای چند ویژگی اصلی از جمله موارد زیر باشد :

1- شامل یک فرایند گام به گام و نظام یافته باشد .
2- بتواند از میان گستره ای از راه حل ها مستقیما به بهترین راه حل (راه حل ایده آل ، کمال ) منجر گردد .
3- دارای ویژگی تکرارپذیری باشد .
4- بتواند ساختاری برای دانش ابداع ارائه نماید.
 
آلتشولر بیش ازدویست هزار اختراع ثبت شده (18) (پتنت) را مورد بررسی قرار داد تا متوجه شود اختراعات به عنوان مسئله های ابداعی (یعنی مسئله هائی که راه حل آنها مشخص نیست و بایستی آن را با روش های خلاق و ابداعی کشف کرد) چگونه حل شده اند .
از بین این تعداد آلتشولر 40000 اختراع مهم و برجسته و به عبارتی راه حل های خلاق و ابداعی اصلی را مورد مطالعه عمیق تر قرار داد. براساس نتایج حاصل از این نوع مطالعات خلاقیت شناسی تحلیلی ( اختراع شناسی تحلیلی – مطالعه تحلیلی پتنت )، آلتشولر به کشفیات بسیار مهمی دست یافت و اصول ، مفاهیم و روش های TRIZ را در واقع به عنوان یک علم نوین و بسیار با ارزش به جهان ارائه نمود ( گلستان هاشمی ، 1380، 1381 ، 1382 ) .
البته این خلاقیت و نوآوری فوق العاده مهم آلتشولر متاسفانه همانند بسیاری از کشفیات و اختراعات کوچک و بزرگ تاریخ در ابتدا درک نشده و با انواع مخالفت ها ، مقاومت ها و بی مهری های تاسف برانگیز (آنچه که در خلاقیت شناسی تحت عنوان اینرسی خلاقیت و نوآوری نامیده می شود) مواجه شد و آلتشولر همانند بسیاری از دانشمندان و مخترعین سختی ها و مرارت های بسیار زیادی را متحمل گردید که مطالعه آن حاکی از اراده والا و تلاش و پشتکار شگفت انگیز آنان است (موضوعی که در شاخه تخصصی خلاقیت شناسی روانشناختی مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد(گلستان هاشمی ، 1379 ، 1380 ، 1381 ، 1382).
به دلیل بی توجهی ها ، عدم درک ها ، بی مهری ها و مخالفت های اولیه آن زمان ، TRIZ نتوانست به خوبی در روسیه ایفای نقش نماید و سال ها بعد بود که جایگاه آن شناخته شد . پس از پایان جنگ سرد و گسترش ارتباطات ، کشورهای اروپائی ، آمریکا ، ژاپن و دیگر کشورها با دانش TRIZ آشنا شده و با پی بردن به اهمیت فوق العاده زیاد آن ، به سرعت نسبت به فراگیری و جذب گسترده آن به طور جدی اقدام نموده و ضمن یادگیری و به کارگیری در تلاش برای رشد و توسعه آن برآمدند که همچنان به طور فزاینده ادامه دارد .چنان که در حال حاضر درباره TRIZ به عنوان یک دانش تخصصی و دارای رویکرد میان رشته ای تحقیقات علمی وسیعی به عمل می آید و اصول و مفاهیم آن توسط بسیاری از دانشمندان ، پژوهشگران ، مدیران ، مهندسان و کارشناسان رشته های مختلف برای حل مسائل و ایجاد نوآوری¬ها به کار گرفته می شود و همواره به سرعت در حال گسترش و تکامل است . این روند به گونه ای است که جهت ترویج و توسعه آن مراکز مختلفی در کشورهای گوناگون تشکیل شده و برای آموزش آن در مقاطع مختلف تحصیلی ( از پیش دبستانی تا دانشگاه ) برنامه ریزی های علمی و اجرائی و اقدامات متعددی (مانند پروژه آموزش تریز در مدرسه - Tetris) انجام می گیرد .
بزرگ ترین خلاقیت و نوآوری آلتشولر به عنوان یک دانشمند علوم و مهندسی ، یک دانشمند خلاقیت شناس و نیز به عنوان یک مخترع ، خلاقیت و نوآوری او درباره خود موضوع خلاقیت و نوآوری می باشد.
آلتشولر به عنوان مخترع فنون اختراع و پایه گذار دانش TRIZ با تلاش و پشتکار بسیار جدی به مدت 52 سال در راستای رشد و توسعه آن یکی از اصلی ترین و موثرترین بنیانگذاران علم خلاقیت شناسی و از بزرگترین دانشمندان قرن بیستم محسوب می شود ( آلتشولر در سال 1998 درگذشت ). نقش و اهمیت نظریه TRIZ شاهکار علمی آلتشولر به قدری است که از جنبه های مختلف می تواند در ردیف نظریه های علمی بزرگی مانند نظریه کوانتومی و نظریه نسبیت قرار گیرد و آلتشولر را با دانشمندان بزرگی مانند پلانک ، اینشتین ، شرودینگر ، پیاژه ، پائولینگ ، واتسون و کریک همسنگ نماید . اگر چنانچه جایزه نوبلی نیز به نام جایزه نوبل خلاقیت شناسی (مانند جوایز نوبل فیزیک ، شیمی و زیست شناسی ) وجود می داشت بی گمان آلتشولر از شایسته ترین دریافت کنندگان آن می بود ( گلستان هاشمی ، 1380 ) .

4- اجزاء اصلی دانش TRIZ :
به طور کلی مجموعه نتایج حاصل از خلاقیت شناسی تحلیلی اختراعات (اختراع شناسی تحلیلی – مطالعه تحلیلی پتنت) توسط آلتشولر که تشکیل دهنده دانش TRIZ است شامل مفاهیم مختلفی است که مهم ترین آنها به طور خیلی خلاصه و فهرست وار موارد زیر می باشند:

4-1- قانون افزایش سطح ایده آل بودن (19) (قانون کمال) : به این معنی که نظام های فنی (20) همواره به سمت افزایش درجه ایده آل بودن یا کمال خود حرکت می کنند . ایده آلی یا سطح ایده آل بودن عبارت از نسبت جمع کلیه جنبه های مثبت و مفید یک سیستم به جمع کلیه جنبه های منفی و مضر آن سیستم می باشد .

4-2- سیستم 4 مرحله ای حل مسئله ابداعی :
1) شناخت مسئله ( مسئله ابداعی ) مثلا با استفاده از ابزار ISQ ( پرسشنامه موقعیت نوآوری )
2) فرمول بندی مسئله .
3) جستجوی مسائل قبلا حل شده .
4) استفاده از الگوهای راه حل های کشف شده (40 راه حل یا اصل ابداعی) .

4-3- سطوح 5 گانه حل مسئله و نوآوری :
انواع حل مسئله و به طور کلی انواع خلاقیت و نوآوری در 5 سطح قرار می گیرند ( خلاقیت سنجی ) :
1) راه حل های مشخص
2) بهبودهای کوچک ( نوآوری های کوچک )
3) بهبودهای بزرگ (نوآوری های بزرگ )
4) مفاهیم جدید ( نوآوری های خیلی بزرگ )
5) کشف ها بنیادی (نوآوری های بسیار بزرگ و ایجاد کننده تغییرات بنیادی ).
4-4- تحلیل ماده- میدان(21) (تحلیل Vepol):
با استفاده از این تحلیل مسائل به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند :
- مسائل آشنا (مانوس) تحت عنوان مسائل استاندارد
- مسائل ناآشنا (نامانوس) تحت عنوان مسائل غیر استاندارد

4-5- قوانین 8 گانه تحول و تکامل نظام های فنی(22)
(قوانین پیشرفت فناوری)

4-6-- تعداد 76 راه حل ابداعانه استاندارد(23) :
مسائل استاندارد شناخته شده با تحلیل Vepol می توانند با استفاده از این 76 راه حل ابداعانه استاندارد حل شوند.


4-7- مفهوم تناقض و ماتریس تناقض ها ( 24 ) :

دانش TRIZ بر حل نوعی از مسئله تحت عنوان مسئله ابداعی (IP) (25) متمرکز می باشد و اختراع را راه حل مسئله ابداعی می داند . مسئله ابداعی مسئله ای است که شامل یک یا تعدادی تناقض یعنی وضعیت تضاد و تعارض میان دو پارامتر ( از پارامترهای 39 گانه مانند وزن ، جرم ، حجم ، درجه حرارت ، سرعت و ...) می باشد . ( مثلا در یک مسئله ابداعی ، اعمال یک راه حل مستلزم تغییر در یکی از پارامترهای 39 گانه در جهت ایجاد تغییر مطلوب و حل مسئله می باشد ولی همزمان این تغییر مثبت موجب ایجاد تغییر نامطلوب در یکی دیگر از 39پارامتر و ایجاد نتیجه منفی در همان سیستم می شود ، بنابراین در چنین حالتی وضعیت تناقضی وجود دارد ) .


حل « مسئله ی ابداعی » به معنی دستیابی به راه و روشی است که چنین تناقضی رفع گردد .
آلتشولر با بررسی تحلیلی هزاران سند اختراع یعنی در واقع هزاران راه حل انواع مسئله های ابداعی و تناقض ها ، 39 پارامتر یا عامل ایجاد انواع وضعیت های تناقضی در یک سیستم را شناسائی نموده و آنها را در یک جدول 39 در 39 قرار داد که نشان دهنده انواع وضعیت های تناقضی می باشد . این جدول ماتریس تناقض ها ( : CM Contradiction Matrix ) نام دارد .


4-8- تعداد 40 راه حل استخراج شده از مطالعه تحلیلی اسناد اختراعات موسوم به 40 اصل ابداع یا اختراع . این 40 اصل راه حل هائی برای رفع بخشی از انواع وضعیت های تناقضی در ماتریس تناض ها می باشند ( 26) .

4-9- مجموعه ای از تاثیرات علمی اساسی ( شامل انواعی از تاثیرات فیزیکی ، شیمیائی ، هندسی و زیست شناختی) .

4-10- روش ARIZ(27)
ARIZ سر واژه های یک عبارت روسی است که برابر فارسی آن به معنی « الگوریتم حل مسئله ابداعی » می باشد .
ARIZ یک دستورالعمل نظام یافته برای شناسائی راه حل مسئله غیراستاندارد با استفاده از قابلیت های همه فنون و روش های خلاقیت می باشد . ARIZروش شناسی ویژه ای جهت حل مسئله ارائه می نماید .
5- فواید و کاربردهای دانش خلاقیت شناسی TRIZ :
با استفاده از دانش TRIZ می توان به نتایج و دستاوردهای متعددی از جمله موارد زیر دست یافت:
1- دستیابی به نوعی نگرش جامع علمی به ابداعات و اختراعات و به طورکلی به خلاقیت و نوآوری .
2- شکل گیری جنبه های بسیار مهمی از علم خلاقیت شناسی .
3- دستیابی به نوعی جهان بینی خلاق .
4- در اختیار داشتن یک سیستم به طور نسبی جامع و قدرتمند برای حل مسئله.
5- دستیابی به بهترین و موثرترین راه حل ها برای انواع مسائل علمی ، فنی ، انسانی و اجتماعی .
6- پیش بینی روند ابداعات و اختراعات در آینده (خلاقیت شناسی آینده شناختی)
7- ارائه آموزش های نوین مبتنی بر TRIZ در مدارس و دانشگاه ها (خلاقیت شناسی پرورشی مبتنی بر TRIZ مانند برنامه آموزشی Tetris) .
8- تسهیل و تسریع روند رشد و توسعه نوآوری در همه زمینه ها . ( گلستان هاشمی ، 1380، 1381 ، 1382 ، 1389 ) .
6- توسعه تریز ( TRIZ ) در حوزه های غیرفناورانه :
هرچند خاستگاه شکل گیری دانش تریز (TRIZ) اختراعات و سیستم های فناورانه می باشد ولی توسط پژوهشگران مختلف ، نوعی برگردان و انتقال مفاهیم و تعمیم اصول و روش شناسی (متدولوژی) آن به دیگر سیستم ها  مانند سیستم های علمی (مانندعلوم پایه وعلوم انسانی) ، سیستم های اجتماعی،اقتصادی،سازمانی، مدیریتی و غیره انجام گرفته و برای حل مسئله در این حوزه ها مورد استفاده واقع می شوند .
یکی از به کارگیری های دانش تریز در حوزه تعلیم و تربیت ، برنامه آموزش تریز برای دانش آموزان مقاطع پایین تر مدارس موسوم به پروژه تتریس ( TETRIS ) ( آموزش تریز در مدرسه ) می باشد .
همچنین انواع تلفیق های ابزارها و روش های مبتنی بر TRIZ با سایر ابزارها و روش های حل مسئله و خلاقیت انجام شده و همواره برای ایجاد امکانات جدید و قابلیت های بیشتر انجام می گیرد . یکی از مهم ترین رویکردهای تلفیقی عبارت از تلفیق مفاهیم و روش های TRIZ با مفاهیم و روش های سیستم حل خلاق مسئله طبیعت محور ( NBCPS ) یا مهندسی خلاقیت بیونیکی ( BCE )
می باشد .
7- دیگر رویکردهای خلاقیت شناختی مبتنی بر TRIZ :

با استفاده از اصول و مفاهیم TRIZ و توسعه تحلیل های مبتنی بر آن ، رویکردهای خلاقیت شناختی خلاصه شده یا تعمیم یافته تر دیگری مانند موارد زیر حاصل شده است و این روند تکاملی همچنان ادامه دارد .

7-1 رویکرد خلاقیت شناختی USIT (28):
رویکرد ساده شده و عصاره ای از TRIZ (ارائه شده توسط سیکافوس(29) در شرکت فورد) به معنی تفکر ابداعانه ساختار یافته یکپارچه.
7-2 رویکرد خلاقیت شناسی AZIT(با واژگان روسی و به انگلیسی ASIT(30):به معنی تفکر ابداعانه نظام یافته پیشرفته.
7-3 رویکرد خلاقیت شناسی TRTS (با واژگان روسی و انگلیسی TDTS(31) به معنی نظریه رشد و توسعه نظام های فنی .
7-4- رویکرد خلاقیت شناختی TRTL(با واژگان روسی و به انگلیسی (TDCP)(32) به معنی نظریه رشد و توسعه افراد خلاق.
7-5- رویکرد خلاقیت شناختی TTVC (33) به معنی نظریه جامع برای خلاقیت چند جانبه.
7-6- رویکرد خلاقیت شناختی OTSM (با واژگان روسی و به انگلیسی GTST)(34) به معنی نظریه عمومی تفکر قوی.
-
پی نوشت ها :
1- Systematic Innovation
2- Inventive Creativity
3- Creativity & Innovation Technology
4- Invention Methodology
5- Invention Algorithm
6- Solving Methodology of Inventive Problems
7- Inventive Problem solving Methodology
8- Creativity & Innovation Engineering
9- Creativity Methodology
10- Invention Creatology
11- Creatology of Technology
12- Semyon D. Savransky
13- Human – Oriented Knowledge
14- Systematic Methodology
15-Algorithmic Approach
16- Technical & Technological Problems Solving
17-Theory of Invention
18- Patent
19-Increasing Ideality
20- Technical Systems
21- Substance – Field Analysis
22 - Technical System Evolution
23- 76 Standard Inventive Solution
24- Contradiction
25- Inventive Problems
26- 40 Principles of Invention
27- Algorithm of Invention Problem Solving
28- Unified Structured Inventive Thinking
29- Dr. Ed Sickafus
30- Advanced Systematic Inventive Thinking
31 - Theory of Development of Technical Systems
32- Theory of Development of Creative Personalities
33- Template Theory for Versatile Creativity
34- General Theory of Strong Thinking

منابع
1 - گلستان هاشمی ، سید مهدی . « نقش خلاقیت شناسی و نظریه TRIZ در مدیریت کیفیت » ( 1380) . نشریه مدیریت کیفیت ، شماره 18 ، دی 1380 ، انجمن مدیریت کیفیت ایران .
2- گلستان هاشمی ، سید مهدی - « نقش نظریه حل مسئله ابداعی TRIZ در مراکز تحقیق و توسعه » ( 1380 ) . سومین همایش بین المللی مراکز تحقیق و توسعه صنایع و معادن ، تهران ،2و3 دی 1380 .
3- گلستان هاشمی ، سید مهدی - « نقش خلاقیت شناسی کاربردی و نظریه TRIZ در مدیریت کیفیت جامع ( TQM ) » ( 1380) .چهارمین همایش سالانه ممیزین و سر ممیزین مدیریت کیفیت ، مرکز آموزش و تحقیقات صنعتی ایران ، اسفند 1380 .
4- گلستان هاشمی ، سید مهدی (1381) . سیستم حل مسئله ابداعی و خلاقیت و نوآوری نظام یافتهTRIZ . مجله مدیریت ( انجمن مدیریت ایران ) ، شماره 60-59 فروردین – اردیبهشت 1381 .
5- گلستان هاشمی ،سید مهدی . (1382). مقدمه ای برعلم خلاقیت شناسی : دانش خلاقیت و نوآوری ، انتشارات جهاد دانشگاهی.
6- گلستان هاشمی ، سید مهدی (1382) . خلاقیت شناسی و TRIZ . فصلنامه علوم خلاقیت شناسی و حل مسئله ابداعی تریز (TRIZ ) .
7- وبگاه علم خلاقیت شناسی : علم خلاقیت و نوآوری
 http://Creatology.blogfa.com )
8- وبگاه کنفرانس ملی خلاقیت شناسی،تریزومهندسی و مدیریت نوآوری ایران Http://iranci.com